Archiwizowanie danych

Najpewniejszym zabezpieczeniem komputera jest dobra kopia zapasowa. Stanowi ostatnią deskę ratunku w przypadku, gdy złośliwy program lub intruz zdoła dostać się do naszych zasobów i zniszczyć dane. Jeśli ochrona komputera jest naprawdę dobra, to taka sytuacja jest mało prawdopodobna. Niestety, jest wiele innych zagrożeń, przed którymi bardzo trudno jest się chronić. Dzięki kopii możemy zapobiec utracie danych w takich przypadkach, jak awaria dysku, fizyczne uszkodzenie urządzenia czy na przykład kradzież naszego laptopa. Większość użytkowników nie wykonuje regularnie kopii zapasowych. Uważają, że spełnienie się tych czarnych scenariuszy jest mało prawdopodobne, a tworzenie kopii zapasowej wymaga żmudnej i uciążliwej pracy. W artykule opisuję parę metod archiwizacji, które nie są trudne czy uciążliwe, dają nam za to świadomość, że w razie kapitulacji mechanizmu bezpieczeństwa nie zostaniemy z niczym.

Podstawowe metody

Pierwszym krokiem jest określenie sposobu archiwizacji. Zasadnicze strategie to archiwizacja wybranych plików i folderów, całych partycji lub połączenie jednego i drugiego. Każdy może stosować tę metodę, która jest dla niego najwygodniejsza. W ogólnym przypadku jednak najlepsza jest strategia będąca kombinacją dwóch podstawowych opcji.

Jest to tradycyjna metoda. Polega na wybraniu folderów oraz plików i skopiowaniu ich w miejsce wyznaczone na archiwum. Należy jednak pamiętać, że podstawowa strategia archiwizacji plików opiera się na wykonywaniu kopii całej zawartości dysków twardych. Za pomocą takich programów jak Narzędzie Kopia zapasowa możemy tworzyć kopie wszystkich informacji na komputerze oraz wybranych elementów. Jak później się okaże, do robienia pełnych kopii lepiej użyć drugiej metody. Opisana tutaj aplikacja Windows XP jest bardzo dobra do wykonywania kopii pośrednich.

Kryteria stosowane do wyboru plików do archiwizacji w tym programie to nazwa pliku, miejsce w hierarchii folderów, data modyfikacji pliku, to czy plik był już archiwizowany i czy jest już w docelowym archiwum a także jego atrybuty. Narzędzie Kopia zapasowa potrafi zapisywać dane w jednym pliku o rozszerzeniu .bkf. W postaci zadania kopii zapasowej możemy zapisać zbiór ustawień dla archiwum. Mamy możliwość automatycznej archiwizacji danych w określonych odstępach czasu. Jeśli korzystamy z komputera codziennie po wiele godzin, to zapasowy pakiet wszystkich danych na komputerze powinniśmy robić często - zalecam raz w tygodniu. Do wykonania pełnej kopii posłuży nam typ kopii - normalna. Atrybuty archiwizacji wszystkich skopiowanych plików zostaną wyłączone. Ten atrybut (a tak naprawdę bit, który go reprezentuje) zostanie ponownie ustawiony, jeśli zmodyfikujemy plik. Metody archiwizacji pośredniej używamy do tworzenia kopii jedynie tych komponentów, które się od tamtego momentu zmieniły. Tworzenie kopii pośrednich w przypadku ciągłego korzystania z komputera może odbywać się codziennie. Gdy pracujemy z komputerem rzadziej, pełną archiwizację można robić raz na półtora miesiąca, pośrednią zaś co tydzień.
W określeniu częstotliwości tworzenia kopii danych pomoże nam Planowanie zadań. Otwieramy Narzędzie Kopia zapasowa w trybie zaawansowanym i klikamy kartę Planowanie zadań. Dwukrotnie klikamy w wybrany dzień i przechodzimy do Kreator kopii zapasowej lub przywracania.

Mamy do dyspozycji dwie możliwości pośredniej archiwizacji. Metoda przyrostowa kopiuje pliki, które zostały zmodyfikowane od czasu ostatniego sporządzenia normalnej albo przyrostowej kopii zapasowej. Po skopiowaniu wyłącza atrybut archiwizacji tych plików. Metoda różnicowa kopiuje te pliki, które zostały zmodyfikowane lub zostały utworzone od czasu wykonania ostatniej kopii normalnej lub przyrostowej. Nie zmienia atrybutu archiwizacji, co w efekcie powoduje, że kolejne różnicowe kopie wciąż obejmują pliki, które były archiwizowane w ten sposób.
Pozostałe metody to kopia oraz codzienna. Pierwsza opcja kopiuje wybrane pliki, lecz nie wyłącza ich atrybutu archiwizacji. Jest pomocna, gdy chcemy stworzyć kopie zapasowe konkretnych plików bez wpływania na cały proces archiwizacji. Metoda codziennie kopiuje z wybranych plików te, które się zmieniły dzisiaj. Także nie wyłącza ich atrybutu archiwizacji.
Kopię zapasową wykonujemy w następujący sposób:

1. Wpisujemy w wierszu poleceń ntbackup. Na ekranie pojawi się Kreator kopii zapasowej lub przywracania. Przechodzimy do następnego okna.
2. Zaznaczamy Wykonaj kopię zapasową plików i ustawień i klikamy Dalej.
3. Wybieramy elementy do skopiowania i przechodzimy dalej.

1. Wybieramy miejsce, gdzie zapiszemy kopię i jej nazwę.
2. W oknie Kończenie pracy Kreatora wykonywania kopii zapasowej klikamy przycisk Zaawansowane, żeby wybrać metodę tworzenia kopii. Klikamy Dalej, aby stworzyć archiwum i kończymy pracę kreatora.

Archiwizowanie całych partycji

Pełna kopia wykonywana opisaną powyżej metodą nie jest jednak kompletna. Narzędzie nie kopiuje używanych plików, do których zaliczają się pliki systemowe. Istnieją takie programy jak Drive Image, dzięki którym możemy zrobić obraz całego dysku. Ładowany jest w specjalnej wersji DOS-a, dzięki czemu może tworzyć wierną kopię danego dysku. Po stworzeniu kopii najlepiej jest ją zapisać na osobnej partycji. Dzięki takim programom jak Partition Magic możemy łatwo utworzyć specjalną partycję dla kopii. Za pomocą Partition Magic zmieniamy rozmiar wybranej partycji i wykorzystujemy tą przestrzeń do stworzenia nowej. Przystawka Windows Zarządzanie dyskami wymaga usunięcia istniejącej partycji w celu zwolnienia miejsca na stworzenie nowych. Jeśli dysponujemy czystym dyskiem to nie ma problemu. Drive Image potrafi upakowywać dane, więc archiwum nie zajmuje tyle miejsca co dysk, który został zarchiwizowany. Później kopię możemy oczywiście nagrać sobie na inny nośnik. Drive Image pozwala bezpośrednio zapisać archiwum między innymi na płytach CD. Musimy pamiętać, że urządzenie na którym zapiszemy archiwum, musi być obsługiwane w DOS-ie. Odtwarzanie pełnej kopii zapasowej wymaga załadowania systemu z awaryjnej, dosowej dyskietki naprawczej. Informacje o tworzeniu tej dyskietki znajdziemy w programie do tworzenia obrazu dysku.

Łączenie metod archiwizacji

Obraz dysku to najlepsza metoda tworzenia kopii. Jednak wykonywanie w ten sposób kopii pośrednich byłoby niewygodne. Dlatego najrozsądniej jest połączyć metody działania. Co jakiś czas używając programu Drive Image lub podobnego, tworzyć pełne kopie dysków lokalnych z wyjątkiem tego, na którym zapisujemy kopię zapasową. Następnie zapisać ją na specjalnej partycji i nagrać na inny nośnik. Z większą częstotliwością zaś tworzyć kopie pośrednie. Stworzone w ten sposób archiwa zapisywać tam gdzie pełną kopię. Możemy je jeszcze skompresować do formatu .zip i nagrać na inny nośnik.
Tworzenie obrazu dysku nie wyłącza atrybutu archiwizacji danych na tym dysku. Narzędzie wierszowe Attrib pozwala nam to robić samodzielnie. Na przykład żeby wyłączyć ten atrybut we wszystkich plikach na dysku C, wpisujemy attrib -a c:\*.* /s. Teraz tworząc kopie pośrednie w kreatorze, wybieramy wszystkie informacje na komputerze i używamy metody różnicowej. Dzięki temu będą archiwizowane wszystkie pliki, które się zmieniły od wykonania kompletnej kopii zapasowej.

Organizowanie danych

Przed wykonaniem kopii zapasowej warto uporządkować dane na dysku. Organizując je, minimalizujemy wielkość archiwum oraz czas potrzebny do jego stworzenia. Przede wszystkim należy przejrzeć listę wszystkich programów. Jeśli zdecydujemy, że niektóre są niepotrzebne, to odinstalujmy je. Tak samo powinniśmy postąpić z plikami, bezużyteczne usuńmy. Użyjmy narzędzia Porządkowanie dysku do oczyszczenia dysku z różnorakich śmieci. Żeby je uruchomić w wierszu poleceń, wpisujemy clenmgr.

Pomyślmy nad zmianą ilości miejsca alokowanego na Kosz. Standardowo jest to 10% pojemności dysków twardych. Już w przypadku dysków o pojemności 80 GB miejsce przeznaczone na kosz zdecydowanie przekracza potrzeby standardowego użytkownika. Żeby zmienić maksymalny rozmiar Kosza, klikamy jego ikonę prawym przyciskiem, wybieramy Właściwości, otwieramy kartę Globalne i przesuwamy suwak w lewą stronę.

Jeśli korzystamy z przeglądarki Internet Explorer, zapisuje ona pliki potrzebne do wyświetlania odwiedzanych witryn w celu szybszego ich załadowania przy kolejnej wizycie. Są to tzw. tymczasowe pliki internetowe. Podręczna pamięć na nie przeznaczona jest często za duża. Żeby ustawić rozmiar tej pamięci, otwieramy Internet Explorer, rozwijamy menu Narzędzia, wybieramy polecenie Opcje internetowe, otwieramy kartę Ogólne i w polu Tymczasowe pliki internetowe klikamy przycisk Ustawienia i przesuwamy suwak w lewo. Eksperci zalecają rozmiar od 5 do 30 MB w zależności od szybkości łącza (im wolniejsze tym więcej miejsca).

Jeśli nie korzystamy z funkcji do zarządzania energią - Hibernacja, to ją wyłączmy. Zapisuje ona na dysku obraz pamięci RAM komputera przed wyłączeniem go z prądu. Dzięki temu po włączeniu go do prądu komputer powraca do stanu sprzed hibernacji. Obraz pamięci zapisywany jest na dysku w ukrytym pliku C:\Hiberfil.sys o rozmiarze takim jak rozmiar RAM-u. Żeby wyłączyć tą funkcję, usuwamy zaznaczenie z jej pola wyboru. Wyłączając ją, usuwamy także plik Hiberfil.sys.

Windows XP wykorzystuje do 12 procent pojemności dysków na Przywracanie systemu. Jest to funkcja zapisująca punkty przywracania, które umożliwiają w dowolnym momencie odtworzyć pliki systemowe. Możemy zmienić ilość miejsca alokowanego na tą funkcję. W tym celu klikamy prawym przyciskiem ikonę Mój komputer, a następnie kartę Przywracanie systemu. Wybieramy dysk, klikamy przycisk Ustawienia i zmieniamy ilość miejsca.

Możemy usuwać plik wymiany podczas wyłączania systemu. Jest to bardzo obszerny plik używany jako pamięć wirtualna. Nie ma potrzeby tworzyć jego kopii. Programy do tworzenia obrazu dysku działają w systemie DOS, a nie w Windows, dlatego usuwamy ten plik w momencie wyłączania Windows. Żeby skonfigurować usuwanie pliku wymiany, uruchamiamy Edytor rejestru, wyszukujemy klucz HKLM\System\CurrentControlSet\Control\Session Manager\Memory Management i ustawiamy wartość ClearPageFileAtShutdown na 1. Operacja ma, niestety, również negatywne skutki: znacznie wydłuża czas zamykania systemu.

Istnieje również możliwość przeniesienia pliku wymiany do partycji, której nie archiwizujemy (np. tam, gdzie zapisujemy archiwum). Żeby to zrobić, klikamy prawym przyciskiem ikonę Mój komputer i wybieramy polecenie Właściwości, następnie otwieramy kartę Zaawansowane i w polu Wydajność klikamy przycisk Ustawienia. W oknie Opcje wydajności otwieramy kartę Zaawansowane, klikamy przycisk Zmień i ustalamy nową lokalizację pliku.

Oddzielenie plików wymagających częstej archiwizacji

Pliki, które są stale zmieniane, wymagają innej archiwizacji niż te, które się rzadko zmieniają. Pliki często modyfikowane powinny znajdować się w osobnym folderze lub nawet partycji. Do plików rzadko zmienianych zaliczają się przede wszystkim programy. Konstrukcja Windows XP jest bardzo pomocna w tego typu aranżowaniu danych. Stworzony jest do tego folder Moje dokumenty i jego podfoldery. Wiele nowych aplikacji domyślnie zapisuje swoje dane w tym katalogu. Jeśli będziemy się starać zapisywać tam pliki, z których korzystamy, robienie kopii pośrednich może stać się bardzo proste. Archiwizacja będzie się ograniczać do Moich dokumentów. Jest to jedna z domyślnych opcji robienia kopii w Kreatorze kopii zapasowych lub przywracania.

Pozostałe narzędzia zapobiegające utracie danych

Program szuka na dysku uszkodzeń w systemie plików oraz samym urządzeniu. Możemy go uruchomić w wierszu poleceń. Żeby zobaczyć opis wszystkich opcji, wpisujemy chkdsk /?. Mamy też możliwość uruchomienia tego programu, klikając prawym przyciskiem ikonę dysku w eksploratorze Windows, następnie wybierając polecenie Właściwości, kartę Narzędzia i klikając przycisk Sprawdź.

Zaznaczenie opcji Automatycznie napraw błędy systemu plików spowoduje to samo, co wpisanie w wierszu poleceń chkdsk /F. Opcja Skanuj dysk i próbuj odzyskać uszkodzone sektory jest odpowiednikiem uruchomienia Chkdsk z kluczem /R. Zaznaczenie drugiej opcji pociąga za sobą również pierwszą. Jeśli program szuka uszkodzonych sektorów i próbuje je naprawiać, to naprawia również błędy systemu plików. Jeśli korzystamy z programu, to żaden plik nie może być otwarty ani żaden inny program nie może być uruchomiony na badanym dysku. Jeśli jakiś program będzie korzystał z dysku, to program się nie uruchomi i zapyta, czy chcemy, aby zaczął działać przy następnym uruchomieniu komputera. Polecenie Chkdsk wywoływane z linii poleceń ma więcej opcji niż interfejs graficzny.

Przywracanie systemu

Jest to usługa, która monitoruje pliki systemowe oraz dane rejestru a następnie tworzy punkty przywracania, które zapisuje w ukrytym archiwum. Dzięki temu program w razie problemów może łatwo przywrócić system sprzed awarii. Przywracanie systemu nie pełni roli systemu archiwizacji. Nie archiwizuje żadnych plików dokumentów, wiadomości e-mail, plików w folderach Moje dokumenty, Ulubione, Historia, Kosz ani plików tymczasowych. Migawki są wykonywane raz na dzień oraz podczas wykonywania specyficznych działań: instalacja niepodpisanego sterownika urządzenia, instalacja aplikacji wykorzystującej instalator kompatybilny z Przywracaniem systemu, odtworzenie danych przy użyciu Kopii zapasowej, odtworzenie wcześniejszej konfiguracji przy użyciu Przywracania systemu oraz instalacja aktualizacji lub łaty do Windows. Możemy tworzyć własne punkty przywracania. Żeby to zrobić, otwieramy menu Start, następnie wybieramy Wszystkie programy, Akcesoria, Narzędzia systemowe i Przywracanie systemu. W oknie dialogowym, które zostanie wyświetlone, zaznaczamy opcję Utwórz punkt przywracania i klikamy Dalej.

Żeby przywrócić system do poprzedniej konfiguracji, musimy być zalogowani jako członek grupy Administratorzy. Nikt inny nie może być zalogowany w systemie, wszystkie inne programy muszą być zamknięte. Uruchamiamy Przywracanie systemu, zaznaczamy opcję Przywróć mój komputer do wcześniejszego stanu i klikamy Dalej. Następnie wskazujemy datę i konkretny punkt, do którego chcemy wrócić.

Większość z nas użytkowników komputerów traktuje archiwizacje jako czynność niepotrzebną, zbędną, zajmującą za dużo czasu oraz zbyt skomplikowaną. Najgorsze jest jednak to, że dopiero kiedy utracimy dane zdajemy sobie sprawę jak kopia zapasowa jest nam potrzebna. Radzę już teraz zastanowić się co by było gdyby jutro rano po naciśnięciu przycisku Power komputer się nie włączył a my byśmy stracili wszystkie dane. Radzę już dziś zrobić kopię plików.